- รู้ทุกข์ (ปัญหาของชีวิต) ว่าคืออะไร รู้ว่าทุกข์พึงกำหนดรู้
- รู้เหตุแห่งทุกข์ ว่ามีอะไรบ้าง รู้ว่าเหตุแห่งทุกข์พึงละ
- รู้ภาวะดับทุกข์ รู้ว่าภาวะดับพึงทำให้กระจ่างแจ้ง
- รู้ทางดับทุกข์ รู้ว่าทางดับทุกข์พึงทำให้เจริญ หรือพึงลงมือทำอย่างจริงจัง
ถ้าถามว่า พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร คำตอบก็คือ ตรัสรู้อริยสัจ 4 ประการ หรือจะตอบว่า ตรัสรู้ปฏิจจสมุปบาท (อิทัปปัจยตา) ก็ตอบได้เหมือนกัน เพราะเป็นเรื่องเดียวกัน เพียงเน้นคนละแง่เท่านั้น ในที่นี้จะไม่พูดให้สับสน เพราะมิใช่เขียนตำราเรียนวิชาพระพุทธศาสนา
สัมพุทธ (สัม-พุทธ) แปลว่า ผู้รู้พร้อม หรือรู้เอง รู้พร้อม หมายถึง รู้อย่างสมบูรณ์ รู้เอง หมายถึง ไม่มีใครสอน รู้ด้วยตนเอง
สัมมาสัมพุทธ (สัมมา-สัม-พุทธ) แปลว่า ผู้รู้ชอบและรู้เอง หรือรู้ชอบด้วยพระองค์เอง รู้ชอบ คือรู้ไม่ผิดอันหมายถึงรู้อริยสัจ รู้เอง หมายถึงไม่มีใครสอน
ทั้งพุทธ สัมพุทธ สัมมาสัมพุทธ เป็นพระนามของพระพุทธเจ้า ส่วนพระอรหันต์สาวกเรียกว่า พุทธ เฉยๆ ได้ แต่ไม่เรียก สัมพุทธ หรือ สัมมา สัมพุทธ
ในพระพุทธศาสนาจึงแบ่งพุทธออกเป็น ๓ ประเภท ต่อมาเพิ่มอีกหนึ่งรวมเป็น ๔ คือ
- สัมมาสัมพุทธ (ผู้ตรัสรู้ชอบด้วยพระองค์เอง)
- ปัจเจกพุทธ (ผู้ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง แต่ไม่ประกาศพุทธศาสนา)
- อนุพุทธ (ผู้รู้เพราะได้ฟังหรือปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ้า)
- สุตพุทธ (ผู้รู้ที่มีสุตะมาก)
สุตพุทธ นี้ไม่ได้ตรัสรู้ธรรม ไม่ได้เป็นพระอริยบุคคล หากเป็นนักปราชญ์ผู้คงแก่เรียน อนุโลมให้เป็นพุทธคนหนึ่ง สุตพุทธ เพิ่งเติมมาภายหลัง
ที่มา : สวดมนต์เจ็ดตำนานและบทไหว้พระสวดมนต์ โดย เสฐียรพงษ์ วรรณปก(ราชบัณฑิต) หน้า 26-27
